Μινωικό ιερό κορυφής

Η αυτοκρατορία του Μίνωα!
Είναι γνωστό ότι οι Μινωίτες είχαν σχέση με τα Κύθηρα ήδη στην τρίτη χιλιετία π.Χ. Οι Μινωίτες παρά την αυτάρκειά τους είχαν αναπτύξει έντονες εμπορικές σχέσεις ακόμη και με πιο μακρινές περιοχές. Από την Αίγυπτο και την Ανατολή έρχονταν στην Κρήτη πολλά εξωτικά προϊόντα, ελεφαντόδοντο και δόντια ιπποπόταμου, αυγά στρουθοκαμήλου. Πάμπολλα είναι τα αντικείμενα που βρέθηκαν στην Κρήτη φτιαγμένα από ημιπολύτιμες πέτρες, όπως σάρδιος, αμέθυστος, αχάτης, σαρδόνυχας, αιματίτης, όνυχας, χαλκηδόνιος και ορεία κρύσταλλος. Εκτός από τις πρώτες ύλες κατασκεύαζαν αντικείμενα, σφραγιδόλιθους από την Ανατολή, λίθινα αγγεία, σκαραβαίους από την Αίγυπτο. Ήταν φυσικό λοιπόν, να έχει η Κρήτη εμπορικές σχέσεις και με πολύ κοντινότερες περιοχές, την ηπειρωτική Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και τα νησιά, τόσο τα Δωδεκάνησα όσο και τις Κυκλάδες. Πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων σε διάφορα νησιά βεβαιώνουν πως οι Μινωίτες είχαν ιδρύσει σταθμούς και εμπορεία σε καίρια σημεία, ακόμη και αποικίες. Η Μήλος, η Κέα, η Θήρα, όπως έδειξαν οι ανασκαφές που έγιναν πριν από χρόνια, είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Πρόσφατα βεβαιώθηκε η παρουσία των Μινωιτών και στη Σαμοθράκη. Ανασκαφές που γίνονται τελευταία στη μικρασιατική Μίλητο, φέρνουν στο φως πλούσια μινωικά στοιχεία, ακόμη και λείψανα τοιχογραφιών, καθώς και επιγραφές χαραγμένες σε αγγεία στη μινωική Γραμμική Α’ Γραφή. Ο Μίλητος, εγγονός του Μίνωα και μυθικός ιδρυτής της Μιλήτου, και άλλα συγγενικά πρόσωπα του Μίνωα λέγεται πως αποίκισαν κάποια νησιά. Μινώα είναι το όνομα που έδωσε κατά την παράδοση ο ίδιος ο Μίνωας σε διάφορες θέσεις στο Αιγαίο.Από αυτό το πλέγμα στρατηγικών σημείων που είχαν καταλάβει οι Μινωίτες στο Αιγαίο, ήταν αδύνατο να μείνουν έξω τα Κύθηρα, ένα νησί στο δρόμο όχι μόνο για την Πελοπόννησο και την ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και για τη Δύση. Τα πρώτα ίχνη των Μινωιτών στα Κύθηρα ανακαλύφθηκαν τη δεκαετία του 1930. Κατόπιν στη δεκαετία του 1960, με τη σπουδαία ανασκαφή της αγγλικής αρχαιολογικής σχολής στο Καστρί, κοντά στον Αυλαίμονα, ο μινωικός αποικισμός των Κυθήρων είχε πια βεβαιωθεί. Τα σπίτια που ανασκάφηκαν ήταν τυπικά μινωικά, οι κάτοικοί τους, όπως και στην Κρήτη, χρησιμοποιούσαν με τον ίδιο τρόπο τα ίδια αντικείμενα. Ίδιοι ήταν και οι τάφοι τους, όσοι ανακαλύφθηκαν λίγο πιο πέρα, ίδια τα ταφικά έθιμα. Το μόνο που έλειπε από τη μινωική αποικία των Κυθήρων ήταν ένα ιερό. Ένα βουνό με ύψος 350 μέτρα, τέσσερα μόλις χιλιόμετρα από το μινωικό οικισμό στο Καστρί, έκρυβε προσεκτικά τα μυστικά του μέχρι και το 1991.

Τα ευρήματα της ανασκαφής
Στα λίγα χρόνια που διήρκεσε η ανασκαφή, τα πολυάριθμα ευρήματα βεβαίωναν μέρα με τη μέρα τη μινωική λατρεία στο νησί. Φυσικά, τα κεραμικά ήταν συχνότατα θρυμματισμένα, η μελέτη τους όμως έδειξε ότι ανήκαν σε διάφορους τύπους, από μικρά προχοϊδια και κύπελλα, που περιείχαν τις ταπεινές υγρές και στερεές προσφορές των πιστών, μέχρι μεγάλα πιθάρια, όπου το ιερατείο θα συγκέντρωνε τα αγαθά. Πολλά πήλινα σκεύη είχαν καθαρά λατρευτική χρήση, όπως τα ρυτά, αγγεία με μια τρύπα για να χύνονται οι σπονδές ή και τα πύραυνα, τα θυμιατήρια. Κι ακόμη και οι κέρνοι, τα αγγεία με τις πολλαπλές κοιλότητες, που χρησιμοποιήθηκαν αργότερα και στην ελευσινιακή λατρεία, για να περιλάβουν τις απαρχές, τους πρώτους καρπούς της γης. Δεν έλειψαν και τα πήλινα ειδώλια, ανθρώπων και ζώων, κυρίως ταύρων, ακόμη και ένα ειδώλιο πουλιού, δεν είναι βέβαιο όμως ότι πρόκειται για περιστέρι, οπότε θα σχετιζόταν με την Αφροδίτη, που ήδη ο Όμηρος αποκαλεί Κυθέρεια. Βρέθηκε ένα πιθάρι με χαραγμένο επάνω του το σήμα του κεραμιστή. Ίσως απεικονίζει πλοίο. Στην πλαγιά, λίγο πιο χαμηλά, σαν να κατρακύλησαν κάποτε, βρέθηκαν κομμάτια από μεγάλα μινωικά πιθάρια με εντυπωσιακή πλαστική διακόσμηση, όπως ένα κομμάτι με πλαστικές αχιβάδες και κοχύλια που θυμίζει θαλασσινό τοπίο κι άλλα από χείλη πίθων με πλαστικές παραστάσεις.
Στα μέχρι τώρα 170 γνωστά χάλκινα μινωικά ειδώλια που υπάρχουν σήμερα σ’ όλο τον κόσμο, ο Αϊ Γιώργης έκρυβε άλλα 83. Βρέθηκε ένα γυναικείο ειδώλιο με ευδιάκριτο το κτένισμα και τις πτυχές της φούστας και το ένα χέρι της μορφής να ακουμπάει στο μέτωπο. Τα περισσότερα ειδώλια έχουν το δεξί χέρι στο μέτωπο (σεβάζουσα στάση) και το άλλο στο πλάι. Από την αρχαιοτάτη αυτή στάση προέρχεται πιθανότατα και ο σημερινός στρατιωτικός χαιρετισμός. Η στάση αυτή είναι του “αποσκοπείν”. Πρόκειται για μια χαρακτηριστική στάση των μινωικών ειδωλίων. Οι λατρευτές δείχνουν έτσι να προσπαθούν να κρυφτούν από τη λάμψη του θείου που προβάλλει εμπρός τους.
Βρέθηκαν ακόμα πάρα πολλά αναθήματα, χάλκινα και κεραμικά. Τα μικρά αυτά τάματα είναι ίσως και τα πιο συγκινητικά. Ένα χάλκινο χεράκι, ένα πόδι με τρύπα για να κρέμεται, κεφαλάκια και ολόσωμα αγαλματίδια, όλα τους τόσο όμοια με τα σημερινά, τα δικά μας τάματα, έχουν προσφερθεί με ευλάβεια σε κάποιον μινωίτη θεό που δεν ξέρουμε.
Τα πολυτελέστερα σκεύη ήταν λίθινα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μερικά από τα λιθοτεχνήματα κατασκευάστηκαν από κομμάτια της λακωνικής γης, πορφυρίτη και σπαρτιατικό βασάλτη, πέτρες περιζήτητες, αφού γινόταν και εξαγωγή τους στην Κρήτη. Από πορφυρίτη κατασκευάστηκε και ένας λύχνος, που προδίδει άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία για τη λατρεία, ότι θα υπήρχαν δηλαδή και κάποιες νυχτερινές τελετές, παννυχίδες, για τις οποίες χρειάζονταν μεγαλύτερες και μονιμότερες εστίες φωτός. Όπως έχει άλλωστε υποστηριχθεί και από τους θρησκειολόγους, τελετουργικές φωτιές ανάβονταν συχνά σε διάφορες υπαίθριες λατρείες και πιθανότατα σε αυτές ρίχνονταν και διάφορα αφιερώματα, που βρέθηκαν ανάμεσα σε στάχτες. Το σημαντικότερο ίσως εύρημα όμως είναι ένα μικροτεχνικό αγγείο κατασκευασμένο από μαύρο στεατίτη με μιαν εγχάρακτη επιγραφή στη Γραμμική Α’ Γραφή, την πρώτη μινωική επιγραφή που γίνεται γνωστή από τα Κύθηρα. Τα τρία εγχάρακτα σημεία της διαβάζονται δα-μα-τε, που φέρνει φυσικά στο νου το όνομα της Δήμητρας.

Η στρατιγηκή σημασία του ιερού.
Είναι αξιοσημείωτο, ότι από το ύψος των 350 μέτρων του Αγίου Γεωργίου στο Βουνό, εποπτεύει κανείς όχι μόνο τις ακτές της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου από τον Κάβο-Μαλιά μέχρι τον Ταΰγετο στο βάθος αλλά και μεγάλο τμήμα του Αιγαίου Πελάγους. Σε μέρα καθαρή φαίνονται στο νότο όχι μόνο τα Αντικύθηρα αλλά και τα βουνά της Κρήτης, τα Λευκά Όρη και ο Ψηλορείτης, στοιχείο εξαιρετικά σημαντικό για την πρώιμη ναυσιπλοΐα, ενώ ανατολικά, στο βάθος του ορίζοντα, βρίσκεται η Μήλος και η Σαντορίνη. Από εδώ ελέγχονται όλα τα ναυτικά περάσματα από Βορρά σε Νότο και από Ανατολή σε Δύση.
Για τη σημασία της θέσης του Αγίου Γεωργίου στο Βουνό είναι χαρακτηριστικές οι πληροφορίες από την εποχή της Ενετοκρατίας. Σε διάφορες πηγές αναφέρεται πως από το Μάρτιο ως τον Οκτώβριο, τους μήνες που πραγματοποιούνταν ναυτικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο, υπήρχε πάντα ένας φρουρός στον Άγιο Γιώργη – το Capo San Giorgio των Ενετών – και ανάβονταν φωτιές τη νύχτα, έτσι ώστε να μαθαίνουν οι Ενετοί στην Κρήτη τη θέση του Τουρκικού στόλου. Γιατί να μην άναβαν και οι Μινωίτες κι άλλες φωτιές εκτός από τελετουργικές; Όπως και γι’ αυτούς, έτσι και για τους Ενετούς, τα Κύθηρα ήταν το “μάτι της Κρήτης”. Όποιος ήθελε να διαφεντεύει το Αιγαίο, έπρεπε να κατέχει τα Κύθηρα.
Όπως δείχνουν τα ευρήματα, οι Κρήτες έφθασαν στα Κύθηρα γύρω στο 2000 π.Χ. και η αποικία τους ήκμασε ως το 1400 περίπου, όταν κατέρρευσε και η μινωική θαλασσοκρατία. Τα ευρήματα στη βουνοκορφή είναι συνεχή, φθάνουν ως τις ημέρες μας και υποδηλώνουν ότι ο Αϊ-Γιώργης στο Βουνό δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ από τους ανθρώπους. Οι Μινωίτες θα έζησαν επάνω ως το 1400, μετά ήρθαν οι Μυκηναίοι, οι ‘Έλληνες, μετά οι χριστιανοί. Με την εγκατάσταση των χριστιανών χτίστηκαν και τα πρώτα χριστιανικά κτίρια στην κορυφή και σε εκείνα τα χρόνια, στον 6ο ή 7ο αιώνα, χρονολογείται και το περίφημο μωσαϊκό στο δάπεδο του Αγίου Γεωργίου, γνωστό και δημοσιευμένο από τον Γ. Σωτηρίου το 1923. Στην ίδια περίοδο η βουνοκορφή άρχισε να γνωρίζει και πάλι δόξες. Βρέθηκαν αρκετά βυζαντινά νομίσματα κι ανάμεσα τους ένα υπέρπυρο (αργυρό επιχρυσωμένο) νόμισμα Βασιλείου Β’, με ένθρονο Χριστό στη μία όψη και στην άλλη τον αυτοκράτορα να κρατά με το δεξί χέρι σκήπτρο και με το αριστερό σφαίρα.
Σήμερα στην κορυφή του βουνού βρίσκονται δύο βυζαντινές εκκλησίες. Η πρώτη είναι του Αγίου Γεωργίου, από την οποία πήρε και το όνομά του το βουνό. Δίπλα στον Αϊ-Γιώργη χτίστηκε η δίκογχη εκκλησία της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, όπου συνεορτάζεται και ο Άγιος Νικόλαος. Ελάχιστη απόσταση χωρίζει τις δύο εκκλησίες που είναι χτισμένες επάνω σε βράχο. Λίγα μέτρα πιο πέρα υπάρχει ένα καμαρωτό κελί όπου ζούσαν οι χριστιανοί κι ίσως στην ίδια θέση και άλλοι προγενέστεροι τους ιερείς. Στην αυλή που σχηματίζεται από τις μικρές εκκλησιές και το κελί βρέθηκαν ανέπαφα στρώματα αλλά και βυζαντινά.

Η μεγάλη ανακάλυψη.

Η ιστορία της ανακάλυψης του Ιερού Κορυφής στον Άγιο Γεώργιο άρχισε ένα ζεστό μεσημέρι του Αυγούστου του 1991, όταν ο εκδότης της “Εστίας” Αδωνις Κύρου σκαρφάλωσε την κακοτράχαλη ράχη του βουνού που δεσπόζει στην παραλία τον Αυλαίμονα. Αν και εκδότης, ο κ. Κύρου είναι γνωστός για το πάθος του για την αρχαιολογία και τις μελέτες του στο θέμα. Έτσι, η αγανάκτησή του όταν, φθάνοντας στην κορυφή, ανακάλυψε ότι υπήρχε από πίσω χωματόδρομος εξευμενίστηκε καθώς είδε στο χώμα δίπλα στα πόδια του να ξεπροβάλλει κάτι που έμοιαζε με χάλκινο αγαλματάκι. Πιο πέρα είδε ένα άλλο, ενώ όλος ο χώρος γύρω από την εκκλησία ήταν κατάσπαρτος από θραύσματα κεραμικής. Δεν άργησε να καταλάβει που βρισκόταν.
Ειδοποίησε αμέσως τον καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας κ. Γιάννη Σακελλαράκη και λίγες ημέρες αργότερα ο αρχαιολόγος βρισκόταν στα Κύθηρα με τη γυναίκα του, επίσης αρχαιολόγο, κ. Έφη Σακελλαράκη. Μία σύντομη επίσκεψη στον Αι-Γιώργη στο Βουνό έφθασε για να πεισθούν και οι τρεις ότι βρίσκονταν στο Ιερό Κορυφής των Μινωιτών του Αυλαίμονα. Αμέσως ειδοποιήθηκε η Αρχαιολογική Υπηρεσία και τον επόμενο χρόνο έγινε μια σύντομη δειγματοληπτική ανασκαφή.